خلاصه
کوکسیدیوز ایجاد شده به وسیله گونه های متعدد جنس ایمریا عفونت شناخته شده ای است که خسارات فراوانی را در صنعت طیور ایجاد می نماید گونه های جنس ایمریا (Eimeria SPP) جهت تداوم بقاء خود در محیط خارج و در بدن میزبان حساس واجد روش مشخص و خاصی هستند که شامل مراحل مختلف زندگی غیرجنسی و جنسی در بدن میزبان و مرحله عفونی شدن اووسیست ها در محیط خارج از بدن میزبان می باشد. عفونت های ناشی از کوکسیدیوز در طیور امکان دارد بدون نشانیهای کلینیکی بوده و در چنین وضعیتی سیستم دفاعی میزبان توانایی لازم را دارد برای اینکه گونه یا گونه های بیماریزای وارد شده به بدن میزبان را از بین ببرد و یا اینکه به عکس امکان دارد ایمریای وارد شده به بدن میزبان با نشانیهای حاد و فوق حاد همراه باشد در چنین مواردی تک یاخته ایمریا باعث تلفات بالایی در میزبان های حساس می شود و به عبارت دیگر می توان گفت که کوکسیدیوز در طیور به دلیل ایجاد خسارات بالا از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد و برای مبارزه با آن و پایین آوردن یا قطع خسارات ناشی از کوکسیدیوز سالیان طولانی است که از داروهای ضد کوکسیدیوز به عنوان درمان و پیشگیری بیماری استفاده می نمایند معذالک بعد از مدتی متوجه شدند که مصرف دارو با ظهور و بروز ناگهانی مقاومت تک یاخته همراه می باشد لذا برای رفع مشکل مزبور درصدد برآمدند از داروهایی استفاده نمایند که پس از طی مدت طولانی مصرف آنها مقاومت تک یاخته بروز نماید از طرفی محققین درصدد برآمدند جهت جلوگیری از گسترش بیماری و پیش گیری کوکسیدیوز در میزبانهای حساس از واکسنها نیز استفاده نمایند و به عبارت دیگر مایه کوبی با واکسن مناسب و مؤثر بر ضد کوکسیدیوز می تواند راه گشای مناسبی جهت مبارزه با بیماری باشد زیرا با تجویز مقدار دوز تخفیف حدت یافته واکسن ایمریا و برقراری چرخه زندگی سویه های واکسن در بستر طیور و در بدن میزبان ایمنی حمایتی مناسبی در طیور برقرار می گردد.
– در این بازبینی در مورد گونه های متفاوت ایمریا در طیور، وضعیت عفونت های کوکسیدیایی و نحوه کنترل آنها در مراکز و جایگاههای نگهداری طیور مطالبی مورد بحث قرار میگیرد.
مقدمه
کوکسیدیوز بیماری است که به مدت طولانی شناخته شده است و در گونه های متفاوت حیوانات به خصوص در طیور مبتلا موارد حاد و فوق حاد آن خسارات بالایی را ایجاد می نماید. در این نوشته در قسمت اول در مورد ویژگیهای انگل، گونه های متفاوت ایمریا در طیور و قدرت بیماریزایی آنها مطالبی ارائه می شود و در قسمتهای بعدی در مورد روشهای مختلف پیشگیری بیماری، استفاده از داروهای کوکسیدیایی ، بکارگیری واکسن ها ، مایه کوبی و همچنین روشهای مختلف تجویز آنها و تأثیر آنها در ایجاد ایمنی حمایتی نکاتی ضروری و قابل توجه مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد.
ایمریا و کوکسیدیوز
روش و شیوه زندگی و تداوم بقاء ایمریاها
گونه های متعدد جنس ایمریا تک یاخته هایی هستند از شاخه آپیکمپلکسا(Apicoplexa) و چرخه زندگی آنها شامل دو مرحله رشد و تکثیر یکی در محیط خارج از بدن میزبان و دیگری در بدن میزبان می باشد. در بدن میزبان نیز چرخه زندگی تک یاخته واجد دو مرحله بوده که یکی مرحله غیر جنسی یا مروگونی (Merogony) و دیگری مرحله جنسی به نام اسپروگونی (Sporogony) نامیده می شود و دفعات چرخه زندگی در هر گونه ایمریا با توجه به ویژگیهای گونه مورد نظر ممکن است بین دو تا چهار دفعه باشد. شکل یک و شکل دو فرآیند تشکیل تک یاخته و تداوم بقاء تک یاخته در بدن میزبان و خارج از بدن میزبان و همچنین معرف کلید شناسایی ساده ایمریاهای طیور می باشد.
فرآیند چرخه زندگی گونه های متفاوت ایمریاهای طیور با یک اختلاف جزئی تقریباً یکسان می باشد و بطور مختصر در ذیل شرح داده می شوند. اووسیست های تشکیل شده در بدن میزبان فاقد هاگ بوده و عفونی زا نیستند و با مدفوع طیور دفع شده و در محیط خارج و در شرایط قابل قبول(درجه حرارت و رطوبت مناسب) هاگدار می شوند. هر اووسیست هاگدار و عفونی زا شامل چهار اسپوروسیست و هر اسپوروسیست شامل دو اسپوروزوئیت می باشد. اووسیست های هاگدار در تحت شرایط مناسب می توانند ماهها و سالها زنده باقی بمانند تا اینکه از راه خوراکی (آب، موادغذایی) و یا بستر آلوده وارد بدن میزبان بشوند.
– در شکل شماره 1- چرخه مشخص گونه های ایمریا در طیور شرح داده شده است و این چرخه عبارت است از: پس از بلعیدن اووسیست های عفونی زا توسط میزبان حساس، اسپوروسیست ها در سنگدان طیور پاره شده و اسپوروزوئیت ها آزاد می گردند. اسپوروزوئیت ها وارد سلولهای پوششی روده شده و تبدیل به ترفوزوئیت می گردند. ترفوزوئیت ها در سلولهای پوششی روده تبدیل به شیزونت شده و در درون آنها مروزوئیت ها تکثیر می یابند سپس به علت تکثیر بیش از حد مروزوئیت ها سلولهای پوششی آلوده پاره شده و مروزوئیت ها آزاد می گردند. مروزوئیت های آزاد شده به سلولهای پوششی سالم حمله نموده و وارد آنها می شوند و مرحله مروگونی(Merogony) مجدداً تشکیل می گردد. تعداد دفعات تشکیل مروگونی و یا به عبارت دیگر نسلهای بعدی شیزونت ها برحسب ویژگیهای ژنتیکی تک یاخته می باشد و باید تأکید نمائیم که در هرگونه ایمریا تعداد دفعات مروگونی مشخص می باشد. پس از طی مراحل مشخص مروگونی، مروزوئیت ها به ماکروگامونت و میکروگامونت تبدیل می شوند ماکروگامونت ها به ماکروگامت ها تبدیل می شوند و به تدریج رشد نموده ولی تکثیر نمی یابند میکروگامونت ها به میکروگامت ها تبدیل می شوند. میکروگامت ها تکثیر یافته و هر کدام واجد دو تاژک می باشند و در نهایت ماکروگامت ها توسط میکروگامت ها بارور و پس از انجام عمل لقاح تخم یا زیگوت تشکیل می گردد سپس دیواره زیگوت یا تخم ضخیم شده و در درون آن توده سیتوپلاسمی تشکیل و به اووسیست ها تبدیل می شوند. اووسیست ها نارس و غیر هاگدار بوده و عفونی زا نیستند و همراه با مدفوع طیور به خارج دفع می گردند در محیط خارج و در شرایط مناسب اووسیست ها هاگدار شده و آماده آلوده نمودن میزبان های حساس می شوند.
– نه گونه ایمریا طیور را آلوده می نمایند و هریک از آنها در نقاط خاصی از دستگاه گوارش طیور
شکل شماره 1- چرخه زندگی واقعی گونه های ایمریا
اسپوروزوئیت ها (A) خارج شدن از اسپوروسیست ها در روده – اسپوروزوئیت ها سلولهای پوششی روده را آلوده می نمایند و مرحله مروگونی شروع می گردد.(B) مروزوئیت ها (شیزونت ها) خارج می شوند و سلولهای پوششی مجاور را آلوده می نمایند (به منظور ادامه مرحله مروگونی که تعداد دفعات آن بستگی به نوع گونه دارد) (C_D) پس از انجام دفعات چرخه مروگونی – (مروزوئیت ها) مرحله گامتوگونی شروع می گردد. (E) میگروگامت ها (F) و ماکروگامت ها تولید می شوند (G) میکروگامت های متحرک ماکروگامت های رسیده را بارور می نمایند و تخم تشکیل می گردد. (H) اووسیست های بدون هاگ همراه با مدفوع دفع می گردند و در محیط خارج هاگدار شده و تشکیل اووسیت های کامل را می دهند.